Ješa Denegri

DAMNJAN: SLIKARSTVO MRLJA, PRAZNINE I PUNOĆE

Ova po broju nedavno nastalih slika nevelika izložba Radomira Damnjanovića Damnjana u Galeriji Rima razume se da je sasvim nedovoljna da se predstavi njegov višedecenijski vrlo obiman opus, stoga je čini se u ovoj prilici ipak neophodno barem u najkraćim crtama osvrnuti se na umetnikov pređeni put bez uvida u koji teško da bi mogla adekvatno da se sagleda i shvati i ova zasad poslednja etapa njegovog rada. Damnjan je, naime, prethodno prešao vremenski i po raznovrsnosti sopstvene produkcije dugi put od svog ranog slikarstva ciklusa Peščanih obala i Potonulih gradova s kraja pedesetih i početka šezdesetih godina prošlog veka, da bi preko faze čistog apstraktnog minimalističkog slikarstva krenuo u novu umetnost sedamdesetih, uz primenu medija fotografije, filma, videa, performansa, radova u duhu konceptualne umetnosti, sve do primarnog slikarstva koje podrazumeva iskustvo koncepta. Potom se početkom osamdesetih posvetio slikarstvu u žanrovima mrtve prirode i autoportreta interpretiranih na nove načine, slikanjem po sopstvenom licu i licima drugih uveo je disciplinu „telesnog slikarstva” (body painting), da bi najzad počeo da primenjuje slikarstvo potpuno ujednačenih slikanih površina kojima je italijanski kritičar Tomazo Trini (Tommaso Trini) dao naziv „Mrlje, praznina i punoća” (Macule, il vuoto e il pieno), na tragu i u produžetku kojega kreće se i ovo Damnjanovo sadašnje slikarstvo. Posredi je, dakle, opus velike jezičke i medijske raznolikosti, čak i sâm umetnik reći će heterogenosti, ali pri tome valja razabrati i prihvatiti razloge zbog kojih su sve ove promene unutar Damnjanovog opusa za njega samog uvek bile nužne, iskrene, istinske, ne retko i kranje rizične po njegov prethodno dostignuti umetnički i društveni status. Sve ove promene osim što su za umetnika bile intimno opravdane, takođe su i u okolnim umetničkim kontekstima kao aktuelne i autentične bile zapažene i cenjene u obe kulturne sredine njegovog delovanja, u srpskoj u kojoj je započeo i u njoj ostao stalno prisutan, kao i u italijanskoj gde je boraveći u Milanu od ranih sedamdesetih dalje ujedno stekao znatnu umetničku reputaciju.

Damnjanovo slikarstvo „mrlja, praznine i punoće”, prvi put prikazano na samostalnoj izložbi u Art Gallery u Milanu 1982, pojavilo se u atmosferi „povratka slikarstvu” u burnoj epohi postmodernističkog pluralizma koja je upravo u samoj Italiji postala jedno od prioritetnih međunarodnih umetničkih poprišta, zahvaljujući uticajnim pokretima poput slikarstva transavangarde, nove predstave (nuova immagine), učenog slikarstva (pittura colta), anahronista ili slikara memorije (anacronisti o pitturi della memoria). Damnjan je imao snage i sposobnosti ne samo da ostane po strani nego i da se na svoj način usamljenog pojedinca intimno i indirektno odupre ovoj veoma moćnoj ekspanziji slikarstva prizora i figuracije snažno podržanog od većinske kritike i obnovljenog tržišta. Upravo zato je i stekao naklonost jednog od vodećih svetskih kolekcionara fluksusa i galeriste Đina Di Mađa (Gino Di Maggio) koji mu je u svojoj Fondaciji Mudima u Milanu 1996. priredio veliku monografsku izložbu, kao i jednog od prvih kritičara siromašne umetnosti (arte povera) Tomaza Trinija, obojice vernih radikalnom modernizmu i neoavangardama u vremenu kada se činilo da za opcije takvih ideoloških manjina više neće da bude primetnog mesta na tadašnjoj tekućoj umetničkoj sceni. Ali deviza o legitimnosti jezičkog pluralizma kojom je branjeno pravo na krajnju raznovrsnost umetnosti epohe postmodernizma pomogla je i Damnjanu kao „modernom umetniku u postmodernom dobu” da se održi na tom poprištu krajnje intenzivnih umetničkih zbivanja, tim pre jer je svoje prisustvo u njima uspeo da opravda zasebnošću i vrednošću sopstvene slikarske produkcije.

Damnjanove slike „mrlja, praznine i punoće” - za koje će Trini reći da su u isti mah „pune” jer su od leve do desne i od gornje do donje strane slikanog polja ispunjene bezbrojnim mrljama, ali su takođe i „prazne” jer u njima nema ničeg drugog osim jedino tih mrlja - u suštini čine jedno vizuelno bogato, senzibilno, prefinjeno, visoko kvalitetno i ujedno problemski vrlo kompleksno slikarstvo. Ovo je slikarstvo, zapravo, u praksu slikanja uvedena i sprovedena konceptualna rasprava o jeziku i mediju slikarstvakao samostalne i specifične umetničke discipline. Povodom poslednje Damnjanove samostalne izložbe u Galeriji Federico Bianchi Contemporary Art u Milanu maja-juna 2012. kao njen naziv upotrebljen je pojam „slikanje slikarstva” (Pitturare la pittura sa podnaslovom Posizione del corpo-occhio-mano e pennello-respiro-movimento), što bi trebalo da znači kako se osnovni smisao ovih slika sastoji u postupku njihovog nastanka, dakle nastanka „slike kao slike” u njihovom primarnom stadijumu. Iz prethodno navedenog podnaslova izložbe proizlazi da tokom obavljanja procesa slikanja, svesno ili instinktivno, umetnik vodi računa o položaju sopstvenog tela, o visini ili o daljini pogleda na slikano polje, o aktivnosti ruke i slikarske četke u njoj, čak i o ritmu disanja prilikom trajanja slikarske akcije. Za modernu/modernističku sliku odavno je rečeno da je slika pre svega ostalog „ravna površina prekrivena bojom po nekom određenom redu”, da bi tek potom i posle ovog obaveznog primarnog stadijuma slika mogla, ali i ne bi morala, da u sebi poseduje neku predmetnu formu, temu, prizor, predstavu. Damnjan se ovom vrstom slikarstva bavi podstaknut temeljnijim pitanjima o prirodi jezika umetničke discipline kojom se gotovo ceo svoj profesionalni život bavi, ali kada priđe konkretnim praktičkim rešenjima slikarskog postupka prepušta mu se sa potpunim uživanjem u rukovanju materijom boje, dakle sa neodoljivim „zadovoljstvom slikanjem” kao sa totalnim ispunjenjem smisla sopstvene egzistencije. Biti umetnik više od pola veka u savremenom svetu, takvom kakav taj svet jeste za sve to vreme, značilo je biti kao čovek slobodan u najvećoj meri u kojoj je to uopšte bilo moguće. Zato nastojati da iznutra upozna sâmu suštinu umetnosti, u ovom slučaju disciplinu slikarstva u njenom elementarnom stadijumu, zadatak je koji sebi ovaj umetnik uvek iznova postavlja kada reši da načini svaku svoju sledeću sliku.