Nevena Martinović

ĐORĐE IVAČKOVIĆ: SLIKARSTVO I DŽEZ



Počevši od pedesetih godina XX veka kada se kao student arhitekture prvi put susreo sa delima francuskih i američkih savremenih umetnika pa do početka novog milenijuma kada је postepeno prestajao da slika - Đorđe Ivačković je proživeo šest decenija neprestanog umetničkog stvaralaštva u kome je izgradio vitalnu simbiozu između svoje dve najveće umetničke ljubavi - muzike i slike, ili još preciznije - džeza i apstraktnog slikarstva.

Pre nego je ušao u sferu ozbiljnog likovnog stvaralaštva Ivačković je bio posvećeni beogradski džezer. Muzički obrazovan još od malih nogu umeo je da svira na klaviru i harmonici, ali se umesto za studije muzike, po završetku novosadske gimnazije (1948), ipak opredelio za beogradski Arhitektonski fakultet.

Pedesetih godina glavni grad Jugoslavije bio je mesto koje se otvaralo zapadnom svetu što je najuočljivije bilo u sferi kulture i zabave. Na bioskopskim repertoarima sve češće su bili američki filmovi, na radiju se emitovao džez koji će postati glavna muzika beogradskih igranki i zabava, a stanovništvo glavnog grada moglo je da vidi umetnička dela iz najvećih svetskih muzeja i ostvarenja najvažnijih savremenih umetnika Amerike i Zapadne Evrope. Politički zaokret ka Zapadu nakon raskida sa SSSR-om 1948, i pored oštre ideološke kontrole i cenzure, ipak je dao vetar u leđa razvoju društvenog i kulturnog života Beograda, što će na omladinu, kojoj je pripadao i Ivačković, imati dalekosežni uticaj.
 
Kao jedna od najvažnijih tekovina američke kulture džez je u posleratnom periodu bio i jedan od osnovnih puteva širenja američkog uticaja u istočnoj Evropi. Stoga se u Jugoslaviji pedesetih godina džez mogao slušati na radio-stanici Glas Amerike koja je i prema Ivačkovićevom svedočanstvu bila „kriva“ za njegov prvi susret sa džezerima sa Zapadne obale. U prvim godinama studija Ivačković nije ni pomišljao da će se baviti slikarstvom, već je njegovo interesovanje sa arhitekture skretao upravo džez koji će početi ne samo da intenzivno sluša već i da izvodi na klaviru i harmonici sa svojim bendom, uglavnom na beogradskim  zabavama. U džez krugovima bio je poznat kao Đoka „Bap“ Ivačković, a u pregledima istorije domaće džez scene navodi se kao prvi džezer koji je imao privatni magnetofon za snimanje muzike. Budući da je njegov otac radio u Ujedinjenim nacijama doneo mu je ovaj dragoceni i za tadašnju sredinu redak uređaj iz inostranstva. Prema kasnijim izjavama samog umetnika u to vreme je i dirigovao malim radijskim orkestrom. Iako će kroz nekoliko godina prestati da svira, Ivačković je pedesetih bio aktivni učesnik beogradskog društvenog života u kome su muzičari koji su svirali na igrankama „bili zvezde (’glavne face’) i zbog njih su se sazivale žurke koje su danima bile predmet prepričavanja“. Kako su mnogi džezeri imali nadimke, možda nije nevažno primetiti da se njegov vezuje baš za bi-bap, vrstu modernog džeza, dok su muzičari koji su u nastavku svojih karijera postali nezaobilazni nosioci domaće džez scene imali mnogo ličnije nadimke koji često nisu imali mnogo veze sa muzikom. Ivačković će se međutim postepeno povlačiti iz aktivnog muziciranja, za šta je bila odgovorna nova stvaralačka opsesija u njegovom životu - slikarstvo.
 
„Ja do svoje 25, 26 godine nisam znao da ću se baviti slikarstvom. (...) Kod mene je to iskrslo posle završenih studija arhitekture koje su mi pomogle da se odredim. Na studijama sam zavoleo likovne predmete, crtanje, akvarelisanje, a i imao sam odlične profesore. Do tada sam se uglavnom bavio muzikom, intenzivno sam svirao džez i to avangardni, u vreme pedesetih sasvim nove stvari. Kod mene je to verovatno želja da komuniciram sa svojom epohom... Uvek sam voleo ono što je bilo najaktuelnije“ – prisećao se umetnik nakon više decenija u intervjuu datom za časopis Moment (1989). Znatiželjan mlad čovek koji je želeo da bude deo svega što je novo i savremeno u njegovoj sredini, između fakultetskih dnevnih obaveza i večernjeg muziciranja, nalazio je vremena i za posete kulturnim događajima kroz koje je zapadni svet, pre svega umetnički, prodirao u pore jugoslovenske svakodnevice. Tako je već 1952. godine Ivačković video izložbu „Savremena francuska umetnost“ na kojoj su predstavljena dela od postimpresionizma do novog primitivizma i figuracija. Posebno su ga privukli slikari grupisani pod nazivom „Apstraktni“: Hartung, Derol, Lanskoj i Estev. Iako je ova izložba zagolicala Ivačkovićevu znatiželju, u narednim godinama posetiće dve velike izložbe koje će označiti prekretnicu u njegovom životu i stvaralačkom opredeljenju: „Savremena umetnost SAD“ (1956) i „Savremeno francusko slikarstvo“ (1958). Za mladog džezera koji se tek usputno bavio crtanjem presudan je bio susret sa delima, u tom trenutku, njemu nepoznath slikara: Hartunga, Šnajdera, Sulaža, Matjea, Zao Vu Kija, zatim Klajna, Kuninga, Poloka i drugi protagonisti francuske lirske apstrakcije i američkog apstraktnog ekspresionizma. Najsnažniji utisak koji je Ivačković poneo sa ovih izložbi jeste doživljaj analogije između tog slikarstva i njegove ljubavi prema džezu. U svom prvom intervjuu opisao je taj sudbonosni doživljaj: „Meni je sve bilo sasvim jasno. Bio je to izraz pokreta, to je vrlo direktno delovalo na mene. Možda je to i zbog muzike, čak i klasične muzike koju sam upoznao još od malih nogu, možda me je muzika naučila da ’apstraktno’ razmišljam u pogledu odnosa, da se bavim čistim odnosima, a ne ’značenjem’ u doslovnom smislu“4. Čini se da je Đoka „Bap“ tada prvi put ugledao džez. Svest o tome da su isti kvaliteti kojima ga je privukao džez mogući i ostvarljivi u likovnoj umetnosti odjednom je njegovo krajnje neformalno slikarsko iskustvo podigla na visoko mesto među stvaralačkim prioritetima i navela ga da svoje slobodno vreme, umesto sa muzičkim instrumentom sve više provodi sa četkicom i bojama.

(...)

Napomena: celovit tekst sa fusnotama u katalogu izložbe